Günümüzde çözüm bekleyen, farkında olduğumuz veya olmadığımız birçok sorun
var. Bunun yanında zaten çözümü var olan bir sorunu, farklı bir yaklaşımla ele almak isteyenleri de
görüyoruz. Sadece “var olanlardan daha iyi” olmak hedefiyle ortaya çıkan fikirleri de unutmayalım.
Günün sonunda tüm bunlar cesur ve girişimci ruhu olan insanların bakış açılarıyla fikirden, bir
uygulamaya dönüşebiliyor.
Bir sorunu yeni yöntemlerle ele alıp bir çözüm üretmek gerçekten heyecan verici. Peki bugün, kaç
girişim bir sorunu erişilebilirliği de ele alarak çözüyor? Ya da o sorunun görme veya işitme engeli
bulunan bir kişi için nasıl çözümlenebileceğini kaç girişim düşünüyor?
Bunların hepsine cevap aramak mümkün olsa da esasında tüm bu soruları tek bir soru cümlesinde
birleştirmek mümkün, kaç girişim için girişimciler, daha fikir aşamasında erişilebilirliği de
geliştirme süreçlerinin bir parçası haline getiriyor? Yazımızda, tasarım ve düşünce sürecine
erişilebilirliği entegre etmek, yani tam da bu konu hakkında konuşacağız. Tasarım odaklı düşünme
sürecini, erişilebilirliğin bu sürecin hangi aşamasında ele alınacağını ve çok daha fazlasını
değerlendireceğiz.
Her zaman olduğu gibi, erişilebilirlik ve dijital erişilebilirlik kavramlarını yeni duymuş olan kişiler için, bunları kısaca tanıtmak çok önemli. Bu kavramları ayrıntılarıyla anlattığımız yazılarımıza WeAccess.Ai blog sayfamız üzerinden erişebilirsiniz. Daha sonra yazımıza, tasarım odaklı düşünmeyi tanıyarak devam edeceğiz.
Kısaca erişilebilirliği, fiziksel veya dijital fark etmez aklınıza gelebilecek her şeyin, engelli
bireyler de dahil herkes tarafından kullanılabilecek şekilde tasarlanması olarak tanımlayabiliriz.
Bu kapsamda örneğin bir bina için görme engellilerin beyaz bastonla, kılavuz yol ile rahatça
dolaşmasını ya da dijital ortamda görme engelli birisinin web site ve mobil uygulamalarda, ekran
okuyucu yazılım ile sorunsuz bir deneyim yaşamasını örnek verebiliriz.
Erişilebilirlik, engelli bireylerin bilgiye erişme hakkının korunması, toplumun diğer üyeleriyle
aynı koşullarda yaşayabilmesi ve diğer pek çok nedenden dolayı büyük öneme sahiptir. Bu nedenle
kurum ve kuruluşların hem fiziksel alanda hem de dijital alanda kapsayıcılık temelli çalışmaları
yapması gerekir.
Bir mobil uygulama veya web sitesi tasarlanırken, daha en başta erişilebilirliğin çalışma planlarına dahil edilmesi, hem erişilebilirlik açısından farklı fikirlerin ortaya çıkması sebebiyle hem de daha sürecin en başında kapsayıcı bir deneyimin kapılarını açması sebebiyle çok önemlidir. Bir girişim, daha tasarım ve düşünme sürecinde erişilebilirliği önemser ve bu konuda fikirler geliştirirse, bu yüksek olasılıkla o girişimin bu konuda kalıcı olarak politikalar geliştirmesini sağlar.
Tasarım ve düşünme süreci, kısaca bir fikrin ortaya çıkışı, tasarımı ve insanlara sunulma sürecini içine alır. Fikirler bir ihtiyacın tespit edilmesiyle veya var olan bir girişim türünün farklı bir yaklaşımla ele alınmasıyla ortaya çıkar. Daha sonra da bu fikrin somut bir ürüne dönüştürülmesi üzerinde çalışılır. Tasarım odaklı düşünmede bir fikrin geliştirilmesi sürecindeki her aşama, bir tasarımcı gibi ele alınır ve planlanır.
Tasarımı temel alarak düşünmek, yaratıcı fikirlerin ortaya çıkışı için çok önemlidir. Tasarlama
gücünden faydalanmak girişimcilerin veya fikir sahiplerinin, hangi sorunu çözme amacıyla yola
çıkarlarsa çıksınlar farklı düşünmelerine önemli katkı sunar.
Tasarım temelli düşünmede başlangıç noktası, çözüme yoğunlaşma ve çözüme gidişte farklı yollar
arayışıdır. Bu anlayışa ilişkin farklı yaklaşımlar olsa da, Stanford Üniversitesi’nin d.school da
denilen Hasso-Plattner Tasarım Enstitüsü, 5 aşamalı bir tasarım odaklı düşünme modeli ortaya
koymuştur ve yaygın olarak bu model bilinir. Gelin şimdi, kısaca bu 5 temel elementi tanıyalım.
Tasarım temelli düşünme sürecini tanıdıktan sonra, erişilebilirliğin hangi aşamalarda ele alınması
gerektiği doğal olarak merak edilecektir. Burada en başta girişimcilerin, empati kurma aşamasında
engelli tüketicileri düşünmesi, erişilebilirlik sürecini anlamalarına büyük katkı sağlar.
Tasarlama sürecinde de konuya ilişkin fikrin engelli bireylere ilişkin nasıl dönüştürülmesi
gerektiği ele alınır. Bu aşamada erişilebilir deneyimin artmasına katkı sağlayacak tasarım
yöntemleri üzerinde düşünülür.
Son aşama ise prototip aşamasıdır, çünkü burada, belirlenen çözümlerin ne kadar işe yaradığı ilk kez
somut olarak görünecektir.
Girişimlerin tasarım süreçlerinde erişilebilirliğe önem vermesi, onlara pek
çok avantaj sağlar. En başta engelli bireyler de, sorunsuz bir şekilde onların web sitelerini veya
mobil uygulamalarını kullanabilir, bu da istatistiklerine olumlu olarak yansır.
Diğer taraftan erişilebilirlik sürecinin kalıcı olarak iş planına dahil edilmesiyle, bu konu hiçbir
zaman bir sorun oluşturmaz ve engelli müşterilerinizden daha az olumsuz geri bildirim alırsınız.
Erişilebilir bir deneyim sunduğunuzu kamuoyuna doğru şekilde anlatırsanız, bu konuya önem veren
engelli engelsiz herkesin dikkatini çeker ve yeni müşteri/ziyaretçiler kazanırsınız. Ancak her
şeyden önemlisi, kapsayıcılık temelli alacağınız kararlarla engelli bireylerin bilgiye erişme
hakkının korunmasına katkı sağlarsınız. Erişilebilirliğin önemini ve bunu temel alan tasarım
yaklaşımlarının avantajlarını daha yakından tanımak için yazdığımız diğer blog yazılarımızı
okuyabilirsiniz.
Erişilebilirliğe önem veren markaları tanımak, tasarım ilkelerini bilmek ve bunların erişilebilirlik ile olan ilişkisini öğrenmek, sizleri daha erişilebilir bir deneyim sunmaya motive edebilir. Bu başlığımızda kısaca bunları ele alacağız.
Kullanıcı merkezli tasarımın bazı ilkeleri vardır. Bu ilkelerden bazıları erişilebilirlik ile de
ilgilidir. Şimdi gelin, bunlara göz atalım.
Tasarım ve düşünme sürecine erişilebilirliği entegre etmekten yukarıdaki başlığımızda temel olarak bahsetmiştik. Fakat erişilebilirlik sürecinin de kendi içinde farklı aşamaları var ve ek olarak markanızı öne çıkaracak noktaları da bulunuyor. Gelin kısaca bunlara bakalım.
Bugün daha fikir aşamasında engelli bireylerin sundukları servise erişmesi gerektiğini düşünen
girişim sayısı maalesef halen çok azdır. Bu da hayatımızı kolaylaştıracak kimi girişimlerin,
engellileri kapsamaması sebebiyle onların hayatına herhangi bir katkı sunamamasına neden olabiliyor.
Bu nedenle erişilebilirliği daha fikir aşamasında önemseyen girişimciler, rakipleriyle
karşılaştırıldığında muazzam şekilde öne geçiyor.
Konuya ilişkin yapılacak bu çalışmalar, erişilebilirlik çerçevesinde farkındalığın artmasına ve
diğer girişimlerin veya şirketlerin de erişilebilirlik konusunu önemsemesine büyük katkı sağlıyor.
Siz de bu konuda farkındalığın artmasında öncü olmak istiyorsanız, erişilebilirlik sürecini iş
planına dahil edebilirsiniz.
Önemli bir konu da, bir web sitesi ya da uygulamada, engelsiz kullanıcı deneyiminin nasıl
tasarlanacağı. Bu yönde çalışma yapmak için girişim veya şirketlerin, ilk başta ihtiyaçları tespit
etmesi ve engelli kullanıcılardan geri bildirim toplaması gerekiyor. Kısaca kapsayıcı deneyim
şunları içine alır:
Az gören bir kişi için uygun renk kontrastı seçenekleri ve yazı boyutu belirleme imkanları sunuluyor
mu?
Hiç görmeyen bireyler için bir web sitesi, mobil ve masaüstü ekran okuyucularla tam uyumlu bir
deneyim sunabiliyor mu?
İşitme engelli bireyler için, web sitesinde yer alan videolarda işaret dili seçeneği yer alıyor mu?
Uygulama ve web tasarımcıları, erişilebilirlik konusunda temel olarak bu soruların cevaplarını
aramalıdır.
Bir web sitesinde veya uygulamada yer alan erişilebilirlik sorunlarını çözmek için, önce sorunlar
detaylı bir şekilde tespit edilmelidir. Erişilebilirlik konusunda bilgi sahibi değilseniz ve
sorunlar konusunda bilgi almak istiyorsanız, engelli kullanıcılara ulaşarak onlardan web site veya
mobil uygulamanızı inceleyip size sorunlar hakkında bilgi vermesini talep edebilirsiniz.
Bu süreçten sonra yazılım tarafındaki sorunları çözmek için bunlar hakkında bilgi sahibi olan
yazılımcı ve web tasarımcılarıyla çalışmanız gerekir.
Sorunları çözdükten sonra, her şeyin doğru şekilde uygulandığından emin olmak için testler yapmanız
çok önemlidir. Bu süreçte sizlerin yapacağı testler, gerçek kullanım senaryoları için sınırlı etkiye
sahip olacaktır. Bu nedenle yine, erişilebilirlik konusunda engelli kullanıcıların geri
bildirimlerine başvurmanız faydalı olacaktır.
Gelen geri bildirimlerle, varsa erişilebilirlik konusunda yaşanan diğer sorunları çözebilir ve
gerçekten herkes için kapsayıcı bir deneyim sağlamış olursunuz. Fakat geri bildirimlerin her zaman
için değerli olduğunu unutmayın. Yani ileride yaşanacak süreçlerde de kullanıcılardan gelen geri
bildirimlere kulak asmanız, hem erişilebilirlik hem de diğer konularda büyük ilerlemeler kat
etmenizi sağlar.
Dijital dünyada erişilebilir bir deneyimi sağlamak kolay görünse de her konuda olduğu gibi bu konuda
da karşılaşabileceğiniz birtakım sorunlar var. Tabii her şeyin çözümü olduğu gibi, bu sorunlarında
çözümleri mevcut ve eğer tüm platformlarınızda uçtan uca erişilebilir bir deneyim sunmak
hedefindeyseniz, bunları bilmenizde fayda var.
Girişiminiz bir fikir aşamasındayken ya da somut bir ürüne dönüşme sürecindeyken hiç fark etmez, bir
şekilde erişilebilirliği iş akışınıza dahil etmek istediniz ve bu konuda çalışmalar yapmaya
başladınız. Bunu ekibinizle paylaşırken karşılaşacağınız ilk zorluk, ekibinizden bu konu hakkında
bilgi sahibi olmayan veya öneminin tam olarak farkında olmayan kişilerin olması olabilir. Fakat bu
sorunu çözmek çok da zor değil.
Yapmanız gereken tek şey, iş ekibinize bu konunun önem ve gerekliliğini somut örneklerle anlatmak ve
onları ikna etmek. Bu süreçten sonra eminiz ki ekip arkadaşlarınız da, geliştirdikleri projede uçtan
uca erişilebilir bir deneyim sunmayı isteyecektir. Fakat bu noktada ikinci bir zorluk ortaya
çıkabilir, peki nasıl?
Uygulama veya web sitesini geliştiren ve tasarlayan ekipler, erişilebilirlik konusunda bilgi sahibi
olmayabilir, ki bu gayet doğal. Çünkü yazılım ve tasarıma ilişkin çoğu eğitim programı,
erişilebilirlik konusunu ele almaz. Fakat çalışanlarınızın veya ekip arkadaşlarınızın
erişilebilirliği tanıması çok zor değil.
Benzer şekilde siz de bu konu hakkında bilgi sahibi olamayabilirsiniz. Yapmanız gereken tek şey, bu
konuda yetkili birisinden size eğitim vermesini istemek. İşin teknik kısmını kavradıktan sonra,
gerisi çok kolay.
Girişimlerin erişilebilirlik sürecinde, yaptığınız çalışmaların ne kadar işe yaradığını merak ediyor
olabilirsiniz. Eğer erişilebilirlik teknolojilerini yakından tanımıyorsanız, yaptığınız çalışmaların
gerçek hayat koşullarında ne kadar işe yaradığını öğrenmeniz elbette zor olacaktır. Bunun için, söz
konusu yazılım veya web sitesini kullanacak engelli bireylere ulaşmak ve onların geri bildirimlerine
başvurmak.
Erişilebilirlik sürecinde karşılaşılan en büyük zorluklardan birisi de çalışanları bilgilendirmek
konusundadır. Kullanıcılar, geliştirdiğiniz yazılım veya web sitesinde bir erişilebilirlik sorunu
fark ettiklerinde ve bunu sizinle paylaştıklarında, eğer onlara bu konu hakkında bilgi sahibi
olmayan bir kişi alakasız bir yanıt verirse, bu sorunların çözülmesini zorlaştırır. Bu durumu
yaşamamanın yolu da elbette ki çalışanların farkındalığının artırılmasına yönelik eğitimlerin
yapılmasından geçiyor.
Bir diğer önemli sorun ise erişilebilirlikte sürdürülebilirlik. Günümüz koşullarında hızla gelişen
teknolojinin etkisi ve şirketlerin erişilebilirliğe ne kadar önem verdiğine bağlı olarak genellikle
oldukça zor olan erişilebilirlikte sürdürülebilirliği sağlama süreci, konuyla ilgili uygulanacak
politikalar ile rahatlıkla çözülebilir. Bunun için en iyi yol, erişilebilirlik konusundaki
gelişmeleri takip eden ve bunları uygulamanızı sağlayan dinamik bir iş ekibi kurmaktır.
Teknolojinin gelişmesi, yeni ürün gruplarının veya tasarım trendlerinin ortaya çıkması ve diğer pek
çok etken, mevcutta var olan erişilebilirlik uygulamalarının veya erişilebilirlik kriterlerinin
geride kalmasına sebep olabiliyor. Bu nedenle erişilebilirliğin de teknolojiyle eş zamanlı olarak
gelişmesi gerekiyor.
Günümüzde çoğu konuda erişilebilirlik konusunda hızlıca aksiyon alındığını görsek de, yaşanan kimi
gelişmeler standartların belirlenmesinde tartışmalara sebep olabiliyor. Diğer taraftan konunun
olumlu yönü, gelişen teknoloji erişilebilirlik konusunda da farklı yaklaşımların ele alınmasını
sağlayabiliyor.
Teknoloji ve yapay zekanın gücüyle günümüzde her şeyi yapmak her geçen gün daha da kolay bir hale
geliyor. Söz konusu kolaylıkların, markaların dijital erişilebilirlik sürecini uygularken de geçerli
olması büyük önem arz ediyor. Özellikle yapay zeka tabanlı servisler, bugün görme ve işitme engelli
bireylerin hayatına dokunabiliyor.
Mesela görme engelliler için görsel tanıma teknolojileri, bugün görmeyen bir kişinin kimsenin
desteğine ihtiyaç duymadan kendisine gönderilen bir fotoğraf hakkında detaylı bilgi almasını
sağlıyor.
Tüm bu durumlar değerlendirildiğinde görüyoruz ki, eğer yapılan uygulamalar doğruysa, teknolojik
gelişmelerin çoğu zaman erişilebilirlik açısından da olumlu etki yaptığı baskın bir gerçek.
Erişilebilirlik konusu, gelecekte şirketler için bir zaman kaybı olmaktan çıkarak, kolayca
uygulanabilir hale gelecektir. Geliştirilen yapay zeka tabanlı otomasyon teknolojileri şirketlerin,
kapsayıcı bir deneyim konusunda nasıl sorunlar olduğunu hızlı bir şekilde anlamasını ve bunları
başka bir üçüncü tarafın desteğine ihtiyaç duymadan çözmesini sağlayacaktır.
Kısacası gelişen ve gelişmeye devam eden teknoloji, gelecekte erişilebilirlik uygulamalarının
artmasına ve daha sürdürülebilir erişilebilirlik politikalarının uygulanmasına önemli bir katkı
sağlayacak.
Erişilebilirliği uygulamak, gelecekte daha kolay hale gelebilir. Ancak önemli olan kurum ve
kuruluşların, erişilebilirliğin görme, işitme ve diğer engel gruplarına sahip bireyler için ne kadar
önemli olduğunu anlamasıdır. Bu nedenle her şeyden önce yerel ve uluslararası ölçekteki tüm
şirketleri, erişilebilirlik konusunda daha bilinçli olmaya davet ediyoruz. Bu bilinci çalışanlarına
da aktararak, erişilebilirlik konusunda küresel ölçekte farkındalığı sağlamak mümkün olabilir.
Daha sonra, tüm kurum ve kuruluşlardan elbette kapsayıcı bir deneyim için gereken çalışmaları
yapmalarını bekliyoruz. İnanıyoruz ki kapsayıcı bir deneyim sunmak, bir diğer değişle
erişilebilirliği merkeze alan planlar yapmak, hiç de zor değil. Umuyoruz ki gelecekte her şey, daha
erişilebilir olacak.
İliginizi çekebilir : 5 Web Erişilebilirllik Hata Cözümü